Paul Verhaeghe: ‘Delen is duurzaam’

In ieder mens woedt de strijd tussen ‘kiezen voor jezelf’ en ‘ergens bij willen horen’. De Vlaamse klinisch psycholoog Paul Verhaeghe beschreef in zijn boek Identiteit hoe de omgeving waarin iemand opgroeit die strijd beslecht. ‘Eerlijk delen is uiteindelijk voor iedereen beter.’

WAAROM IS EERLIJK DELEN BETER?

‘Delen vanuit je berekenende eigen belang is onderschatting van de intelligentie van de ander. Die ander zal snel niet meer bereid zijn iets met zo iemand te delen. Delen in het belang van de groep dient uiteindelijk altijd het eigen belang. Delen is duurzaam, terwijl de homo economicus zich richt op de korte termijn. En dat zal slecht aflopen. Zie maar wat er met ons milieu gebeurt.’

DAT IS DE THEORIE. WAT GEBEURT ER IN DE PRAKTIJK?

‘Wij delen van alles, bijvoorbeeld met onze buren. Van accu, boormachine en tuinstoelen tot een aanhangwagen. Als iemand een klus niet alleen kan, vraagt en krijgt hij hulp. Dat werkt. Daar is geen uitgesproken afspraak voor nodig.’

DAT KLINKT EENVOUDIGER DAN HET IS?

‘Wat mij heeft getroffen is het schitterende onderzoek door jullie landgenoot Frans de Waal, bioloog en primatoloog. Apen reageren erg negatief op een oneerlijke verdeling (zie de YouTube video hieronder’). Ze krijgen liever niets dan een oneerlijke beloning. Dat geldt voor alle zoogdieren die in groepen leven. Dat heeft mij weer hoop gegeven. Het idee dat alle mensen slechts competitieve individualisten zijn, dreigde zich ook meester te maken van mijn denken en doen. Als je dan makkelijker ;geeft dan krijgt, word je cynisch. En blind voor veel andere voorbeelden. Maar in een stad zoals Gent, met 250.000 inwoners, zijn er meer dan tweehonderd initiatieven rond ‘delen’.’

APEN DIE ONEERLIJK DELEN ZIEN, GRIJPEN DUS IN. EN DE PROFESSOR?

‘Kan daar hard tegenin gaan. Scherpe kritiek op mijn eerste artikel over Identiteit was ingegeven door competitiedrang en dan worden debatten fel. Professioneel het moeilijkst was het twintig jaar geleden. Ik wilde in de vakgroep met een nieuwe groep gaan werken. Minder hiërarchisch, meer horizontaal overleg. Maar het diensthoofd vreesde zijn macht te verliezen en wilde brave jongens aanstellen. Ik vond dat zo oneerlijk en moeilijk dat ik op het punt heb gestaan ontslag te nemen. Het toenmalige hoofd van de faculteit greep tijdig in door de figuren die hun macht misbruikten, aan de kant te schuiven.’

IS DE WERELD TE REDDEN VAN HET RECHT VAN DE RIJKSTEN?

‘Het motto ‘greed is good’ is vijfentwintig jaar lang massaal gepromoot door het neoliberalisme. Maar als je naar de geschiedenis van de mens kijkt, dan zie je een tendens naar eenwording De sociale, ‘delende’ kant wint juist aan kracht. We zijn over het dieptepunt heen. De vraag is hoe de wereld van eerlijk delen tot stand komt. Geleidelijk via democratische weg of abrupt via een revolutie?’

LATEN WE BLOEDVERGIETEN VOORKOMEN: HOE VERDEEL JE MACHT EERLIJK?

‘Macht is uitgesteld geweld, gedwongen onderwerping tussen twee partijen. Iemand heeft macht over mij, bijvoorbeeld doordat hij fysiek sterker is. Daartegenover stel ik autoriteit. Iemand heeft autoriteit over mij op grond van een derde, externe bron die wij alle twee erkennen. Die onderwerping is vrijwillig. Mensen verlangen naar autoriteit, maar de klassieke instituties die die autoriteit vertegenwoordigden, zoals een vader des vaderlands of een kerk, zijn verdwenen. In mijn volgende boek, getiteld Autoriteit, beschrijf ik hoe ‘collectieven’ die rol gaan vervullen met een gezamenlijk doel en collectieve spelregels.’

DAT KLINKT ALS DE VAKBOND, DIE INMIDDELS MEER LEDEN TELT DAN POLITIEKE PARTIJEN

‘De vakbond kan omgevingen organiseren waarin de sociale inborst en het groepsdenken weer gaan domineren. Door internationaal, nationaal en zeker lokaal horizontale overlegvormen, in de stijl van het Braziliaanse Semco, te organiseren waarin nieuwe autoriteit ontstaat, noem het DIY-autoriteit (do it yourself). De mensen zijn de individualistische kortetermijncompetitie kotsbeu. Ze willen delen in het belang van de groep. Ze zien dat dat ook in hun eigen belang is, én duurzaam. Zoals Valdemar, van Edgar Allen Poe, zien traditionele politici dat niet. Die zijn dood, alleen ze weten het nog niet.’

Meer Eerlijk Delen

Gepubliceerd in FNV Magazine

PAUL VERHAEGHE (1955)

IS KLINISCH PSYCHOLOOG. HIJ WERKT ALS GEWOON HOOGLERAAR AAN DE UNIVERSITEIT VAN GENT. SINDS 2000 GAAT ZIJN BELANGSTELLING VOORAL NAAR DE INVLOED VAN MAATSCHAPPELIJKE VERANDERINGEN OP PSYCHOLOGISCHE EN PSYCHIATRISCHE MOEILIJKHEDEN. WEBSITE: PAULVERHAEGHE.PSYCHOANALYSIS.BE

AUTORITEIT

Paul Verhaeghe over zijn nieuwe boek ‘Autoriteit’ (verschijnt in september 2015) waarin hij op zoek gaat naar een nieuwe gronding van autoriteit: 

‘Een nieuwe gronding van autoriteit zou gevonden kunnen worden in het collectief. De basis is het sociaal vertrouwen en de bijbehorende sociale controle, waardoor de voor autoriteit typische vrijwillige onderwerping ontstaat in combinatie met de gestrengheid tegenover valsspelers. De straf daarvoor is al eeuwenlang dezelfde: uitsluiting.’